رکوردشکنی شاخص فلاکت در ایران | «ف» مثل فقر، «ف» مثل فلاکت

ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ شاخص فلاکت در کشور در سال ۹۹ به ۴۶ درصد یعنی بیشترین میزان خود در دهه اخیر رسیده است. نامش همه‌چیز را توضیح می‌دهد و پیداست که هرچه عدد مقابل آن بزرگ‌تر باشد، فشار اقتصادی روی مردم جامعه به‌خصوص قشر متوسط به پایین نیز بیشتر می‌شود. اگر بخواهیم معنی و شیوه محاسبه این شاخص را به زبان ساده توضیح دهیم، باید بگوییم که از جمع دو شاخص اصلی در کاهش کیفیت اقتصادی زندگی مردم و معیشت آن‌ها یعنی نرخ تورم و نرخ بیکاری، به شاخص فلاکت می‌رسیم. مشخص است که «تورم»، قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد و «بیکاری» نیز جامعه را به‌سمت فقر می‌کشاند و درنهایت از مجموع این‌ها فلاکت به‌دست می‌آید.

اهمیت این شاخص به آن دلیل است که وضعیت اقتصادی و اجتماعی یک جامعه را نشان می‌دهد. آرتور اکان، اقتصاددان، که برای اولین‌بار این شاخص را تبیین کرد، معتقد بود افزایش نرخ تورم درکنار نرخ بیکاری می‌تواند هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی برای کشور‌ها به بار بیاورد.

برای بررسی روند تغییر شاخص فلاکت و کیفیت اقتصادی زندگی مردم در دهه ۹۰ کافی است نگاهی به گزارش‌های منتشرشده در سایت مرکز آمار ایران بیندازیم. بر این اساس، نرخ تورم سالانه اسفند ۹۹ برای خانوار‌های کشور ۴/۳۶ درصد اعلام شده است که این یعنی به‌طور میانگین شما باید برای خرید یک سبد کالای مشخص در سال گذشته نسبت‌به سال ۹۸ حدود ۴/۳۶ درصد بیشتر پرداخت می‌کردید و اگر هم نمی‌توانستید، مجبور بودید سفره خود را به همین مقدار کوچک‌تر کنید.

نرخ تورم سالانه در سال ۹۰ نسبت‌به سال ۸۹ برابر با ۵/۲۴ درصد بوده است که پس از بالاوپایین شدن‌های بسیار در طول یک دهه، سرانجام در سال پایانی رکورد زد و به اوج خود رسید. همچنین این آمار نشان می‌دهد در میانه‌های این دهه یعنی سال ۹۵ این نرخ به کمترین میزان خود یعنی ۹/۶ درصد رسیده بود، اما پس از آن با روند صعودی همراه بوده است.

براساس آخرین گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده در مرکز آمار، رشد شاخص کل کالا‌ها و خدمات مصرفی در سال ۹۹ نسبت‌به سال ۹۰ معادل ۴۹۰ درصد بوده است. همچنین در این میان، میانگین شاخص قیمت گروه خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات مصرفی خانوار‌های کشور، بیش از ۷۳۰ درصد افزایش یافته، اما رشد میزان پایه‌حقوق و دستمزد از ابتدای این دهه نسبت‌به سال پایانی آن ۴۷۹ درصد بوده است.

نرخ بیکاری، دیگر جزء محاسبه شاخص فلاکت است. آن‌طور که گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، نرخ بیکاری در زمستان سال۱۳۹۹ به رقم ۷/۹ درصد رسیده و بر این اساس، می‌توان گفت که نرخ بیکاری متوسط در سال قبل ۶/۹ درصد بوده است. شما هم تعجب می‌کنید اگر بگوییم نرخ بیکاری در سال گذشته به پایین‌ترین میزان خود در دهه ۹۰ رسیده و برای اولین‌بار تک‌رقمی شده است. اگر نگاهی به وضعیت اشتغال در دوروبر خود بیندازید، شما هم این رقم را نادرست تلقی می‌کنید. برای توضیح این اتفاق باید بگوییم این کاهش نه به‌دلیل ایجاد اشتغال بلکه به‌دلیل کاهش نرخ مشارکت بوده است.

یعنی جمعیت افراد بیشتر از ۱۵ سال که از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند، روند کاهشی داشته است که با کاهش این افراد فعال، طبیعی است نرخ بیکاری نیز کم شود. بد نیست بدانید برای محاسبه این نرخ، تمام افرادی که در خانه نشسته‌اند، کار نمی‌کنند و به‌دنبال کار هم نمی‌گردند، نه بیکار هستند نه شاغل؛ یعنی از دایره مشارکت اقتصادی بیرون هستند و برای اینکه جزو افراد فعال، اما بیکار محسوب شوند، باید به‌صورت مداوم به‌دنبال شغل باشند. همه این توضیحات برای این بود که بگوییم نمی‌توان نگاه زیاد مثبتی به این کاهش نرخ بیکاری داشت.
با این حال براساس گزارش‌های مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری در ابتدای دهه ۹۰ برابر با ۳/۱۲ درصد بوده است که این نرخ نیز پس از تغییرات متناوب در این دهه، برای اولین‌بار در سال ۹۹ تک‌رقمی شده و به عدد ۶/۹ درصد رسیده است.

پرونده کیفیت زندگی اقتصادی مردم در دهه ۱۳۹۰ از جمع تورم ۴/۳۶ درصدی و نرخ بیکاری ۶/۹ درصدی با شاخص فلاکت ۴۶ درصدی به پایان رسید. این شاخص در سال ۹۰، ۸/۳۶ درصد بود و در سال‌های ۹۱ و ۹۲ افزایش یافت و در سال‌های ۹۳، ۹۴ و ۹۵ روندی نزولی را در پیش گرفته و در سال ۹۵ به کمترین میزان خود یعنی ۳/۱۹ درصد رسیده بود، اما پس از آن دوباره روند صعودی‌اش را تا رسیدن به شاخص ۴۶ درصدی ادامه داد.

درحقیقت در این دهه، سفره‌های مردم روز‌به‌روز کوچک‌تر و دایره فقر گسترده‌تر شده است. افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات درکنار شرایط خاص اقتصادی ازجمله تحریم‌های خارجی و سوءمدیریت داخلی و کاهش اشتغال، از کیفیت زندگی مردم کاسته و به عبارت دیگر شاخص فلاکت را افزایش داده است.